Çocukların Olumsuz Davranışlarının Nedenleri ve  Yaklaşım Yolları

Çocuklardaki olumsuz davranışları değiştirmek için önce davranışın analizinin yapılması gerekir:

Sorunu tanımlayın: Çocuğunuzun beğenmediğiniz davranışını olabildiğince detaylı yazın. Olumsuz davranışın başlangıç ve bitişi, tekrar başlamasının nasıl olduğunu yazın. Böylece davranışın dansını bulmuş olursunuz. Örneğin;

1. Anne: Yapmamasını rica eder.
2. Çocuk: Yapmaya devam eder.
3. Anne: Yüksek sesle bağırır ve yapmazsa cezalandırılacağını söyler.
4. Çocuk:Yapmaya devam eder.
5. Anne: Cezalandırır.
6. Çocuk: Ağlar ve anneye kızar ve odasına çekilir.
7. Anne: Bir süre sonra üzülür ve onu öperek vurduğu için ondan özür diler.

Bu istenmeyen dansın bitmesi için çocuğa “yapma” diyerek çocuktan olgunluk beklemek yerine anne baba olarak sizin her zaman yaptığınız gibi davranmayarak onu şaşırtmanız yerinde olur.

Neden: Bu olumsuz davranışı ne/neler tetikliyor? Hangi faaliyetlerde ne zamanlar yapıyor, hangi durumlarda yapmıyor, vb.?

Örneğin; Alışverişe babayla değil de anneyle gittiğinde sorun çıkartıyorsa demek ki; annenin tutumu ile babanın tutumu arasında fark var.

Sıklık, Pekiştirme (davranışın oturması) süreci: Çocuk bu davranışı ne zamandır sürdürüyor? Davranışın oturması hangi uyaranla pekiştirilebilir? Davranış ne kadar az tekrarlanmışsa sona erdirilmesi o kadar çabuk ve kolay olacaktır.

Henüz birkaç gündür tırnak yiyen bir çocukla üç yıldır tırnak yiyen bir çocuk aynı hızda iyileşemez. Bu nedenle olumsuz bir davranışını gördüğünüzde onun tekrarlanmaması için önlem almanız bile bazen sorunu çözmese de ilerlemesini engelleyebilir.

Örneğin, misafirlikte yemek yerken olumsuz davranan çocuğunuzun bu davranışının nedenini anlayıncaya kadar bir müddet onunla birlikte yemekli misafirliğe gitmeyin.

Düzenleme: Çocuğun bu olumsuz davranışı sergilememesi için neler yapabilirsiniz? Önleyici tedbirler nelerdir?

Örneğin; çocuğunuz tırnaklarını daha çok TV seyrederken yiyorsa bir müddet TV seyretmesi yerine ellerini meşgul edecek zevkli etkinlikler yaptırın.

Sonuçlar: Bu davranışı sona erdirmek için ne/ neler yaptınız? Çocuk tetikleyici unsurla karşılaştığında nasıl tepki verdi? Bu güne kadar yapıp da sonuç alamadıklarınızı artık yapmayın. Yeni çözüm yolları arayın ve farklı davranın. Aynı şeyleri yaparak farklı sonuçlar elde edemezsiniz. Bir kez bile yapmış olsa nelerin olumlu davranışı yapmasını sağladığını bulun.

Aşağıda belirtilen olumsuz davranışlar, en hafiften en ağıra doğru sıralanmıştır. Birinci aşamada iyileştirilemeyen olumsuz davranış 2. aşamaya geçebilir. Örneğin 4. aşamadaki biri zaman zaman her aşamadaki olumsuz davranışı sergileyebilir.

1) İLGİ ÇEKMEK:

Nasıl anlarsınız? : Onun bu davranışı neden yaptığını “merak edersiniz”. Onu uyardığınızda hemen dediğinizi yapar ama sonra tekrar yapar. Örneğin siz telefonda konuşurken, kardeşiyle ilgilenirken, yemek yaparken yani genellikle onunla ilgilenmediğiniz zamanlarda yere bir şey dökmek, ağlamak, vb. davranışlar olabilir.

Yapmanız gerekenler: Merak edip “Ne oluyor, neden böyle davranıyorsun?” demeyin. Olumsuz davrandığında tepki vermek, ilgilenmek yerine, hiç ummadığında veya iyi bir şey yaptığında onu takdir edin ki;

“Benimle zaten ilgileniyor. İlgisini çekmek için böyle olumsuz davranışlar yapmama gerek yok.” mesajını alsın.

Örneğin çocuğunuzun olumsuz davranışının analizini yaptığınızda onun genellikle siz TV seyrederken yaptığını varsayalım. Bu durumda önce TV seyretmeden önce onunla güzel vakit geçirir, ardından TV izler sonra tekrar güzel zaman geçirebilir, ona şöyle diyebilirsiniz: “Saat 20:00 deki haberlere kadar seninle ne yapmamızı istersin? Sonra ben TV seyrederken sen oyuncaklarınla oynarsın, program bitince tekrar bir oyun daha oynarız.”

Sürekli ağlayarak bir şey isteyen çocuğunuza ise henüz ağlamadığı bir zamanda şunu söyleyin:

“Ağlayarak bir şey istediğinde ne söylediğini anlayamadığım için sana yardımcı olamıyorum ve üzülüyorum. Bu nedenle bundan sonra ağladığın zaman seni dinlemeyeceğim ve sakinleşmen için bir mola vereceğiz. Bir şey istediğinde ancak sakin bir şekilde anlattığında sana yardımcı olabilirim.” deyin.

2) GÜÇ KULLANMAK:

Nasıl anlarsınız? : Olumsuz davrandığında uyardığınızda “Yapamayacağım, bana ne, vb.” ters cevap verip meydan okur. “Kızgınlık” hissedersiniz.

Yapmanız gerekenler: “Kızdığınızı” belli etmeyin, güce karşı güç kullanmayın. Çünkü onun amacı size meydan okumaktır. Kızdığınızı belli edip istediğinizi ona zorla yaptırmaya çalıştığınızda çok şey kaybedersiniz:

1-Yine yapmazsa; o sizi yenmiş olur. Bunun sonucunda sizin otoriteniz sarsılır. Sizin zayıf olduğunuzu görmesi durumunda “Benim gücüm biliyorum ki az ama ben onu yendiğime göre demek ki o benden de azmış. Bu durumda ben kime güveneceğim?” duygusuna kapılabilir.

2- Kazandığı zaman; sizi üzdüğü için “ben kötü biriyim, anababamı bile üzdüm” diye düşünüp kendini suçlu hissedebilir. Suçluluk duygusu da suç işlemesi için zemin teşkil eder. Çünkü sanıldığının aksine önce suç işlenip sonra suçluluk duygusu oluşmaz; önce suçluluk duygusu oluşur ardından suç işlenir.

3- Kızdığınız zaman zayıf noktanızı göstermiş ona bir koz vermiş olursunuz. Böylece sizi kızdırmak istediğinde onu kullanabilir.

4- İstemeden de olsa yaparsa; onun kendini güçsüz, çaresiz hissetmesini sağlamış olursunuz.

Yapmanız gereken şey onu anlamaya çalışmaktır. Ona, “Peki, bunu yapmayı istememenin nedeni ne? Bu problemi çözmek için sen neler öneriyorsun? Sana neler yardımcı olabilir?” diye sorun. “Düşman olmadan savaş çıkmaz.” Onunla karşı taraflara geçmek yerine hiç ummadığı anlarda onunla ilgilenin ve kalbini kazanın. Genellikle sevdiğimiz ve güvendiğimiz, bizi anlayan insanların önerilerine karşı daha açık oluruz.

3) İNTİKAM ALMA:

Nasıl anlarsınız? : Onu uyardığınızda sizi incitecek sözler (sizi sevmediği, kötü bir ana baba olduğunuzu, artık bir daha size bir şeyini anlatmayacağını vb.) söyler. İncinirsiniz.

Yapmanız gerekenler: Zayıf noktanızı gösterip ona bir koz vermemeniz için “İncindiğinizi” belli etmeyin. Ona “Sen galiba bana çok kızdın. Bu konuda konuşmamızı ister misin?” diye sorun. “Hayır” derse “ O zaman kızgınlığın geçince konuşuruz.” deyin. Sakin bir şekilde başka şeylerle meşgul olun. Sakinleştiği zaman da “ İşte şimdi sakin sakin istediğin konuyu konuşabiliriz. ” deyin. Onun kızgınlık nedenini anlamaya çalışın. Çünkü incinen kişi, incitebilir. Bu nedenle onun rahatsız olduğu, incindiği bir konu olup olmadığını öğrenin. Hiç ummadığı anlarda onunla ilgilenin ve kalbini kazanın.

4) YETERSİZLİK:

Nasıl anlarsınız? : Onu uyardığınızda yapamayacağını söyler ve ona “acırsınız.

Yapmanız gerekenler: Ona acıdığınızı belli etmeyin. Yapacağına inandığınızı hissettirin. Onu teşvik edin.

Ben yapamam ki, kimse beni sevmiyor, matematiği anlayamıyorum, vb. ifadeler kullandığında onun daha fazla üstüne gitmeyip rahatlatmaya çalışabilirsiniz. Oysa bu şekilde davranarak onun bir sorumluktan kaçmasını veya kendini daha da güçsüz ve yetersiz hissetmesini sağlamış olabilirsiniz.Bu nedenleonu teşvik edip desteklerseniz özgüvenini de artırabilirsiniz. Onun buna gereksinimi vardır çünkü; kimse başarısız ve yetersiz olmak istemez.