Ana Menü

Çocuğa Sınır Koymak


Uzm. Klinik Psikolog/Aile Danışmanı Canan (ŞİMŞEK) KARABULUT


Çocuğun istenmeyen davranışına “dur” demeniz gerekir. Bazı ana babalar bunu aşırı sert biçimde yaparken bazısı da sınır koymaz ya da koymak istemez. Oysa çocuklar kuralları kendi kendilerine koyamaz ve kendilerini denetleyemez. “Dıştan denetim olmadan içten denetim gelişmez.”. Bu nedenle ana babaların bunu yapması gerekir.


Çocukların kuralları öğrenememesi duygusal yaşamlarını, kendilik algılarını, sosyal ilişkilerini ve okul hayatını da olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Genellikle aile içindeki sınırların sağlıklı konmadığı, disiplin oluşturulamayan ailelerin çocuklarında sıklıkla uyumsuz davranışlar (karşıt olma- karşı gelme, sataşma, başkalarıyla alay etme, aşırı övünme, küfürlü konuşma, yalan söyleme,öfke nöbetleri, bağımlılık, saldırgan davranışlar, çalma, evden kaçma, dikkat eksikliği,vb.) görülmektedir.


BEN DİLİ

Çocuğunuzun istenmeyen davranışı olduğunda onunla ben diliyle konuşun. Bu, kendinizi   anlatmanın en uygun yoludur.
Ben Dilinin Üç Ögesi Vardır:
Davranışın (olayın) objektif olarak tanımı (Sen…………….davrandığında)
Davranışın size neye mal olduğu, etkisi (para, zaman, enerji kaybı) (…………………..dolayı, şöyle zarar görüyor, şöyle etkileniyorum)
Duygularınız (………hissediyorum,)


ÖRNEK 1:
Davranışın tanımlanması :Yaptığımdan  memnun kalmadığında…
Duygu: Hevesim kırılıyor…
Davranışın somut etkisi  Çünkü bunu  yapmak için çok uğraşmıştım…


ÖRNEK 2:
Davranışın tanımlanması :Bu konuda seninle daha önce de konuştuğumuz halde yine yaptığını duyunca…
Duygu: kendimi önemsenmemiş hissediyorum.
Davranışın somut etkisi: Demek ki boşuna zaman harcamışım diye düşünüyorum.


Çocuğunuz ben dili kullanmanıza rağmen etkili olmazsa;


ÜÇLÜ EYLEM DUYURUSU tekniğini uygulayın:
SÖZLÜ OLARAK ANLATIN: Ben diliyle uygun bir zamanda ve sakin ama kararlı bir şekilde kendinizi ifade edin.
UYARIN: “Daha önce de söylemiştim. Bu iki oldu…” diyerek tekrar ben diliyle söyleyeceklerinizi söyleyin ve “…Eğer bir kez daha bunu yapacak olursan ben de …. yapmak zorunda kalacağım.” diyerek alacağınız önlemi, yaptırımı söyleyerek uyarın.
YAPTIRIM UYGULAYIN: Yine yaparsa dediğinizi yapın. Acımayın ki, sizin ne kadar kararlı olduğunuzu ve bu davranışa kesinlikle izin vermeyeceğinizi görsün.
CEZA, teşvik etmek yerine aranızdaki ilişki ve güvenin yıkılmasına neden olabilir. Olumlu davranmayı teşvik edici bir dürtü olmadıkça ceza, davranış değişikliğine neden olmaz. Tam aksine olumlu davranış geliştirdiğinde hemen takdir ederek onu yüreklendirin.
Rüşvet, ödül değildir. “Eğer böyle davranırsan sana o oyuncağı alırım.” “Hadi hatırım için yap, ben de istediğini yapacağım.” rüşvettir.
“Bu alışkanlığı edinmek için gösterdiğin çabalar sonunda istediğini hak ediyorsun.” ödüldür.


Mantıksal Sonuçları (Yaptırımları) Etkili Kılan Faktörler

  • Anındalık
  • Kararlılık/ Tutarlılık
  • İlgililik
  • İstenen davranış için model oluşturma
  • Zaman sınırlamaları
  • Temiz bir sayfa açmak

Mantıksal Sonuçların (Yaptırımların) Kullanılacağı Durumlar

  • Dikkatsizlik, kötü kullanma veya sorumsuzluk nedeniyle eşyaların kaybolduğu, bozulduğu ya da çalındığında.
  • Unutmayı alışkanlık edindiği zamanlarda
  • Çocuk, kendi görevlerini ihmal ettikleri zamanlarda

Mantıksal Sonuç (Yaptırım) Örnekleri

  • Sahip olunan eşyaların yanlış kullanımı

Sonuç: Nesnenin geçici olarak elinden alınması

  • Ortalığı Dağıtma

Sonuç: Ortalığın onun tarafından toplanması

  • Zarar verici bir davranış

Sonuç: Nesnenin tamiri, yeniden alınması ya da ödenmesi

  • Ayrıcalıkların kötüye kullanılması

Sonuç: Ayrıcalığın geçici bir süre için kaldırılması veya değiştirilmesi


Mantıksal Sonuçları (Yaptırımları) Kullanmanın Kuralları

  • Normal ses tonunuzu kullanın.
  • “Bir etkinlikten, ayrıcalıktan mahrum etmek” gibi basit yaptırımlar düşünün.
  • Yanlış davranıştan önce sınırlandırılmış seçeneklerle sonuçlarınızı belirleyin.
  • Yanlış davranışın hemen ardından uygulayın.
  • Oyalama ve ertelemeyi engellemek için alarmlı saat kullanın.
  • Bu eğitim aracını yanlış davranışı durdurmak ve kuralları desteklemek için her fırsatta kullanın.

SAKİNLEŞME TAKTİĞİ

Öfkeli ve bezgin durumlarda
"Sanırım ikimizin de sakinleşmek için biraz zamana ihtiyacımız var. Bunu sakinleştikten sonra konuşalım.” Deyip bir mola vermek ve tekrar konuşmak.


MOLA SÜRECİ

İstenilen davranışı yapmak istemezse “Sanırım sen bu konuyu sakince konuşmaya henüz hazır değilsin. Sakinleşmek için biraz mola verelim. Hazır olduğunu hissedince çıkabilirsin, o zaman konuşuruz. ” denir.

Mola, hapis gibi ceza olarak kullanılan bir yöntem değildir. Çünkü amacı öğretilenin öğrenilmesini sağlar. Bu nedenle ses tonu ve tavrınızın kızgın değil, soğukkanlı ve kararlı olması gerekir.

Mola Kullanmanın Kuralları

  • Bu metodu kullanmadan önce molanın ne olduğunu anlatın.
  • Uygun bir mola yeri saptayın. Burası önceden belirlenmiş bir yastık ve kum torbası gibi vurup rahatlayabileceği bir yer veya fazla cazip şeylerin olmadığı, düşünüp rahatlayabileceği bir oda olabilir.
  • Mola süresi, çocuğun yaşı kadar dakikadır. Örneğin 5 yaşında bir çocuk için 5 dakika, 7 yaşındaki bir çocuk için de 7 dakikadır. Bir saat kullanırsanız daha iyi olur.
  • Sınırlar test edildiğinde sınırlandırılmış seçenekleri olan bir mola kullanın.
  • Kurallar ihlal edildiğinde, mola yöntemini doğrudan uygulayın.
  • Moladan sonra temiz bir sayfa açın.
  • İhtiyacınız olduğu sürece mola yöntemini kullanın.

Molayı Ne Zaman Kullanmalı?

  • Sınırları test eden davranışlarda
  • Saygısız davranışlarda
  • Meydan okuyan davranışlarda
  • Kin dolu ve inciten davranışlarda
  • Şiddet dolu ve saldırgan davranışlarda
  • Öfke nöbetlerinde
  • Ev dışında da (Arabada, alışverişte, lokantada,vb.) kullanılabilir. Örneğin arabada bir öfke nöbeti yaşarsa arabayı sağa çekip durun ve ona “Sen sakinleştikten sonra yola devam edebilirim.” deyin.

TEKRAR DENEMEYE DAVET ETME

Basit bir davranıştan sonra kesin bir sınır koyun ve davranışını tekrar denemesi için fırsat verin.

  • Eşyalarının yeri orası değil, şurası... “Hadi tekrar dene.”
  • Benimle böyle konuştuğun zaman istediğini elde edemezsin. İstersen bu soruyu tekrar sormayı dene.

NOT: Direnirse, bu teknikten yumuşakça sınırlandırılmış seçimler ve mantıksal sonuçlar aşamasına geçebilirsiniz.


SINIRLANDIRILMIŞ SEÇENEKLER

  1. Sunacağınız seçenekleri iki ya da üç taneyle sınırlandırın. “Bu oyunu oynamak isteyenler şu masada veya arka köşede oynayabilirler.”
  2. Seçeneklerinizi sunduktan sonra “ Hangisini yapmak istersin?” diye sorun. Böylece karar verme ve doğru davranma sorumluluğunu ona vermiş olursunuz.
  3. Seçenekler, koyduğunuz sınırlardır. Onları kesin olarak belirttikten sonra bunun ihlal edilmesine izin vermeyin. Örneğin, “Bunu yapmanızı tercih ederim, isterim, lütfen, vb” esnek ifadeler yerine “ Şimdi oyun saati, herkes buraya,vb.” kesin ifadeler kullanın.
  4. Eğer denileni yapmazsa kurallarınızı destekleyen mantıksal bir sonuç uygulayın (Arkadaşların gelmesini ertelemek gibi…). Seçenekleri tekrarlamaya ve onu ikna etmeye çalışmayın. Artık tavır alma zamanı gelmiştir. Pazarlık yapmayın.

KONTROL ETME TEKNİĞİ

  • Çocuğunuza kesin bir dile söylediğiniz şeyi tam olarak anlayıp anlamadığından emin olun. Özellikle duymazdan gelir ya da tepki vermezse mesajınız gerçekten anlaşıldı mı, duymazdan mı geldi araştırın.
  • Söylediğimi anladın mı?
  • İstediklerim açık mı?
  • Benim söylediklerimden ne anladın?

SONA ERDİRME TEKNİĞİ

Tartışma devam ederse uygulanacak sonuç belirtilir ve susulur:

  • “Bu konuda artık bir şey daha söylersen seni dinlemeyeceğim.”
  • “Tartışma zamanı bitti. Sana söylediklerimi yapabilirsin ya da hazırlanmak için odanda 10 dakika düşünüp sakinleşebilirsin. (mola sonucu) Hangisini yapmak istiyorsun?”

SEÇENEKLERİN KEŞFEDİLMESİ

Ona, sorun ile ilgili olası seçenekleri düşünmesini ve o seçeneklerden birini seçerek sorumluluk üstlenmesini sağlayan tekniktir.

  • “Bu konuda kendine 10 üzerinden kaç puan veriyorsun?” Diye sorulur ve yanıttan sonra:
  • “Peki, bunu bir puan arttırmak için ne yapmayı planlıyorsun?” diye sorulur. Bir hafta bunu yaptığında tekrar değerlendirin ve 10 puan tamamlanıncaya yani istenildiği gibi davranıncaya kadar bu işlemi tekrarlayın.

“..... YERİNE” BAKIŞI

  • Problem davranışa olumlu alternatifler oluşturun.
  • “..... yerine ne yapabilirdin?”
  • Bu strateji, çocuğun değişik bakış açılarıyla düşünme, davranma olasılıklarının farkında olmasına yardımcı olur.

EV KURALLARIZI BELİRLEYİN

Ev kuralları oluşturulurken ailece toplanıp herkesin fikrini söylemesine izin verin. İhtiyaç duyulduğunda veya belli aralıklarla toplanıp tekrar değerlendirin. Uygulanmayanlar, aksayanları, yeni konabilecek kurallar belirleyin. Çocukların yaşını ve özel durumlarını dikkate alın. Aşağıdaki örnek bir ev kuralından yararlanabilirsiniz.


YILMAZ AİLESİ EV KURALLARI

  • Herkes birbirine ne olursa olsun doğruyu söyler, bir şey gizlemez. Ailede dürüstlük önemli bir ilkedir.
  • Ev içi ve dışında bireyler uygunsuz biçimde konuşur, küfür, hakaret, eleştiri kırıcı söz, vb. söylenmez. Kimse birbirine fiziksel zarar vermez, yüksek sesle bağırmaz.
  • Uygunsuz konuşan kişiye diğer kardeş “Bunun yerine ne diyebilirsin?” diye sorar. Gerekirse birlikte düşünülerek uygun söz, ses, mimik ve davranış bulunur.
  • Bu birinci uyarıya rağmen ileri günlerde uygunsuz konuşmayı sürdüren kişi, sevdiği bir şeyden bir hafta mahrum kalır.
  • Kardeşler birbirlerini anne ve babaya şikayet etmez ve birlikte çözüm yolları ararlar.
  • Evde herkes birbirine sevgi dolu yaklaşır. Gün içinde mutlaka 1-Herkes birbirine güzel sözler söyler, günaydın, teşekkür ederim, eline sağlık, senin şu özelliğini beğeniyorum, vb der.  2-Sevgiyle sarılıp öper. 3-Birbirine küçük yardımlarda bulunur, onu mutlu edecek bir şeyle yapar. 4- Birlikte zaman geçirilir. 5- Her gün olmasa da zaman zaman minik hediyeler alır veya eliyle hazırlar (resim yapmak, sevgi notları yazmak, vb.).
  • Herkes gücü yettiğince ev işlerine katkıda bulunur. Bu iş dağılımı bireyin istediği işler olabildiği gibi anne-babanın görev dağıtımı ile de olabilir.
  • Herkes kendi işini kendi yapar.
  • Çocuklar, en geç 10:00 da yatar.
  • Akşamları ödevler en geç 20:00 de biter ve yatana kadar ailece ve bireysel oyunlar oynanır.
  • Çocuklar, dışarıya oyun oynamaya gittiklerinde eve önceden belirlenen saatte gelir. Aksi halde 3 ün dışarıda değil, evde oynarlar.
  • Herkes günde en az 15 dakika kitap okur.
  • Kardeşler birbirlerine ait eşyaları izin alarak alır.
  • Kardeşinin bir şeyini izinsiz alan bir hafta o şeyden mahrum kalır.
  • Evdeki her birey, bir şeye kızdığında sakinleşmek için mola alır.
  • Herkes kendilerine ait eşyaları kullandıktan sonra yerine koyar. Yerine konmayanlar anne/baba tarafından bir torbaya konur ve bir hafta o kişiye verilmez.
  • Aşırı bilgisayar kullanan, bilgisayar kullanma saatlerine uymayanlar bir hafta bilgisayar kullanamaz.


Yukarıdaki kuralları kabul ediyor aynen uyacağıma söz veriyorum. (Tarih)



BABA                 ANNE                 ÇOCUK               ÇOCUK


İmza                  İmza                   İmza                  İmza